Emirdağı yöresindeki Yörük aşiretlerini Boynuyoğunlu Yörükleri, Morcalı Yörükleri, Danişmendli Yörükleri ve Diğer Yörükler olarak gruplandırabileceğimizi daha önceki yazılarımda belirtmiş bir önceki yazımda da Boynuyoğunlu Yörükleri hakkında bilgi paylaşımı yapmıştım.
Bugünkü yazımda da Morcalı Aşireti (Morcalı Yörükleri) ve diğer yörük aşiretleri hakkında kısaca durmak istiyorum.
Morcalı (Morcalu) Aşireti
Türkmân taifesinden olup yerleşme yeri Emirdağı Kazası’dır. Haremeyn-i Şerifeyn Mukataasına bağlıdır.
Morcalı Cemaati, Balidli (Pelidli ?) Cemaati, Derbend Cemaati, Dere Cemaati, Güneysaray Cemaati, Kal’a Cemaati, Kolanşam Cemaati, Konarı Cemaati, Kurudere Cemaati, Tez Cemaati ve Yüreğil Cemaati Morcalı Aşireti’ne bağlı cemaatlardır.
Morcalı Cemaati’nin yerleşme yerleri Bolavadin, Nevâhi-i Barçın, Han-ı Barçın kazaları, Yeni İl Kazası, Halep, Maraş, Tarsus, Adana, Musul, Alâiye ve Kütahya Sancakları, Tar hala Kazası ve Çal Kazası’dır.
Emirdağı yöresinde cemaatin yerleştiği köy Demirçili Köyüdür.
Dere Cemaati’nin yerleşme yerleri Emirdağı Kazası, Şorba Kazası, Filibe Kazası, Dağardı Kazası, Söğüd Kazası, Sarıkavak Kazası, Hezargrad Kazası. Emirdağı yöresinde cemaatin yerleştiği köy Dereköy Köyü’dür.
Yüreğil Cemaati’nin yerleşme yerleri Emirdağı Kazası ve Zara Karyesi. Yüreğil Cemaati Morcalı Aşiretindendir. Emirdağı yöresinde Cemaatin yerleştiği köy Emirinköyü Köyü ve Yüreğil Köyü’dür.
Morcalı Aşireti’nden Güneysaray Cemaati (Güney saray Köyü), Kal’a Cemaati (Kale Köyü), Kolanşam Cemaati (Başkonak Köyü), Konarı Cemaati (Konarı Köyü), Kurudere Cemaati (Kurudere Köyü) ve Tez Cemaatlerinin (Tez Köyü) yerleşme yerleri Emirdağı Kazası’dır.
Danişmendli (Dânişmendlü) Aşireti
Türkmân taifesinden olup yerleşme yerleri Han-ı Barçın Kazası, Karaman, Konya, Aksaray Sancağı’dır. Danişmendli Cemaati, Çaykışla Cemaati ve Soluz (Holuz ?) Cemaati Danişmendli Aşireti’ne bağlı Cemaatlerdir. Emirdağı yöresinde Danişmentli Cemaatin yerleştiği köy Çaykışla Köyü’dür.
Cihanbeğli (Cihanbeğlü, Cihanbeyli) Aşireti
Göçebe Türkmân Ekrâdı taifesinden olup yerleşme yerleri Erzurum, Malatya, Cebel-i llgaz, Haran Kazası, Ankara, Kütahya, Kars, Çıldır, Sivas. Çerkeş Kazası, Harput Sancağı, Diyarbekir, Şure Kazası, İskilip Kazası, Akşehir Sancağı, Konya, Bozok, Amasya, Çorum, Kastamonu, Rakka, Yeni İl, Çermik Kazası ve Kengiri Sancağı.
Cihanbeyli Aşireti ve kolları/bağlantıları genelde Kürt, kısmen de Türkmenlerden müteşekkil olan bir aşiret konfederasyonudur. Bir başka deyişle Cihanbeyli Aşireti, Orta Anadolu’da yaşayan ve içerisinde Kürt-lerin yoğun olduğu bir aşirettir. Kalabalık bir nüfusa sahiptir.
Emirdağ yöresinde Cihanbeyli Aşireti’nin yerleştiği bazı yerler Çeltik, Aliçomak, Aşağı Piribeyli, Büyük Tuğluk, Örenköy, Leylekli, Güney, Yunak, Özkan, Küçük Hasan, Odabaşı, Sığırcık, Buzluca, Renkoğlu, Kö-seler ve Sarıkaya köyleridir.
Aşağı Piribeyli, Büyük Tuğluk, Güney ve Özkan Köyleri Türkmân-ı Yörükân taifesindendir. Örenköy Köyü ve Leylekli Köyü Halkı Cihanbeyli Aşireti’ne tabi Horzum Yörüklerindendir.
Balcam, Çatallı, Güveççi ve Türkmenköy köyleri ise Türkmân-ı Yörükân taifesinden diğer Yörük köyleri dir.
1841 yılına ait nüfus sayımında, Emirdağı yöresinde Morcalı Aşireti’nde 203 hane ve 652 nüfus ve Da-nişmendli Aşireti’nde de 59 hane ve 181 nüfus bulunmaktadır.
1837 tarihli belgede “Nevahi-i Barçınlı Kazası’na bağlı Morcalı Karyesinde inşa ettirilen mescidin ca-miye tahviliyle imamet ve hitabet görevlerinin Ali Halife’ye tevcihi”; 1837 tarihli bir belgede “Han-ı Barçın Kazası’na tabii Morcalı Aşireti dahilinde Tez demekle arifnâm karye ahalileri…”1838 tarihli belgede “Barçınlı Kazası’nda iskân edilen Morcalı Cemaati’nin bulunduğu Demirciler Karyesi Camii imamet ve hita-bet görevinin Osman Halife’ye tevcihi.” (COA. Fon Hat: 1253 (1837).1608/45, 1613/56); 1861 tarihli belgede “Morcalı Aşiretinin istifa eden müdürü Mustafa Bey’in yerine vekâlet eden Hacı Mehmed Ağa’nın tayini” (COA. Fon: A.)MKT.MVL.1278 (1861).130/53.) ve 1864 tarihli bir belgede de “Karahisar-ı Sâhib Sancağı
Emirdağı Kazası’nda Morcalı Aşireti sabık Müdürü Hacı Mehmed’in fazla vergi zam ve tahsil etmesinden dolayı üç sene müddetle Sinopta kalebent edilmesi” (COA. Fon: C.ADL. 1280 (1864).35/2086) denilmektedir.
Kaynak: Şükrü TÜRKMEN, Aşiretlerin Anadolu’da İskânı Emirdağ Örneği, 2021 s.173 -248