Bugünkü yazımda da Bozulus Aşireti, Pornik Aşireti, Hamzahacılı Aşireti ve diğerleri hakkında kısaca durmak istiyorum.
Bozulus (Nâm-ı diğer Tabanlı Türkmân-ı; Karabağ, Karabağılı) Aşireti
Türkmân taifesinden olup yerleşme yerleri Emirdağı Kazası, Rumeli Vilayeti, Ruha (Urfa), Kengiri, Karaman, Ankara, Aydın, Karahisar-ı Sâhib Sancağı, Adala (Saruhan) (Türkay; 65).
Aşiretlerin dağılması esnasında Karabağlı Aşireti’nin bir kolu İçel Yörükleri arasına karışmıştır.
Karabağlı Aşireti Karahisar-ı Sâhib Sancağı’nda Barçınlı Kazası’na tâbi Sivri Karkın Köyü’ne yerleştirilmişse de burasının otu ve suyu olmadığı için yine aynı kazada Sivrihisar yakınlarındaki Çandır Köprüsü, Ali Tan, Zab-daşlı, Ömer Hacı ve Mastar köylerine 1709 yılında yerleştirilmiş; bu defa eşkıya zulmüne uğradıkları hususunda şikâyet etmeleri üzerine Davulga, Alikan ve Göl Karabağı köylerine iskân olunmuşlardır (Gündüz: 81)
Ankara sakini Bozulus Türkmenleri, zamanla en büyük aşiret olan Tabanlının adıyla birlikte anılmaya başlanır. XIX. yüzyılda ise Bozulus adı seyrek zikredilerek doğrudan “Tabanlı Kazası” denildiği görülmektedir. Tabanlı Kazası’na mensup aşiretler XIX. yüzyılın ikinci yarısında bütünüyle Ankara’ya iskân edilmişlerdir. Batı Anadolu’da, Aydın merkez olmak üzere Afyon, Bolvadin, Emirdağ, Sandıklı ve Manisa’yı içine alan böl-gede bulunan Bozulus aşiretleri birçok obadan müteşekkildir (Gündüz: 147-148) Bozulus Türkmenlerini meydana getiren aşiretler arasında Dulkadirli ve Halep Türkmenlerine mensup cemaatler de bulunmaktadır. Yapılan araştırmalarda Bozulus içinde Dulkadirli Türkmenlerine mensup 40 aşiret tesbit edilmiştir.
Emirdağ civarına yerleşmeleri 18. Yüzyılın ikinci yarısında başlar.
1768 tarihli belgede “Bozulus Türkmân-ı Mukataası cemaatlerinden Nevâhi-i Barçın’da sakin zümre-i Hacılı Cemaati sabık kethüdası Ahmed ile hempalarının …” (COA. 8/396. Fon: C.DH) ve 1782 tarihli bir belgede “Barçınlı Kazası’nda sakin Bozulus Türkmenlerinden Karabağı Aşireti Mukataası…” (COA. 430/17436. Fon: C.ML ) denilmektedir.
1848 tarihli diğer bir belge “Karahisar-ı Sâhib’in Emirdağı Kazası’ndan ve Bozulus Aşiretinden İlhanoğlu Ali’nin Tavulga (Davulga) Köyü’nün müdürü iken yaptığı zulüm üzerine vazifeden alınmasına…” (COA. 153/26); 1853 tarihli başka bir belge de “Emirdağı’nda Bozulus Aşiretinden Tavlığa (Davulga) karyesi sakini Servinaz Hatun’un katili Mehmed, refiki Yunus oğlu Hasan, Kör İsmail ve Aydınlıoğlu Osman ile veresenin muhakemelerine…” (COA. 211/3. Fon: MVL ); 1853 tarihli diğer bir belgede “Karahisarın Emirdağı’nda bulunan Bozulus Aşiretinden öldürülen Servinaz’ın katilinin kürek cezasına çarptırılması” (COA. 104/54. Fon: A.)MKT.NZD ) şeklindedir.
Bozulus aşiretlerinin Rakka’ya iskânı ve iskân mahallerini terk etmeleri hususunda MD 115-135 numaralar arasında, MAD 8458, MAD 701, MAD 10277, MAD 9956 ve MAD 9909 numaralı defterlerde kayıtlar bulunmaktadır. İncelenmesi gerekir.
Bozulus (Namı Diğer Tabanlı Türkmân-ı) Cemaati; Alikan (Alikel) Cemaati; Bademli (Namı Diğer Karamanlı) Cemaati; Çiçekli Cemaati; Derici Cemaati; Davulga Cemaati; Göl Karabağı Cemaati; Karabağı (Karabağlı, Karabağılı,) Cemaati; Kızılkulaklı Cemaati; Odana Cemaati ve Zir Cemaati Bozulus Aşireti’ne bağlı cemaatlerdir. (Türkay: 220,172, 188, 255, 610,275,324, 452, 518, 672). Mevcut duruma göre Bademli Cemaati Avdan, Bademli ve Gelincik; Davulga Cemaati Aşağı Aliçomak, Davulga, Daydalı, Eşrefli, İncik, Karakuyu ve Yeniköy köylerine yerleşmiş iken Çiçekli, Derici, Kızılkulaklı, Odana ve Zir (Zer) Cemaatlerinin Emirdağı Kazası’na yerleştiği belirtilmekle birlikte bu cemaatlerin nerede iskân oldukları bilgisi yoktur.
1841 yılına ait nüfus sayımında, Emirdağı yöresinde Karabağı Aşireti’ne tabi Bademli Köyü’nde 90 hane ve 287 nüfus; Cimekli Mahallesi’nde 60 hane ve 165 nüfus; Davulga Alasakallı, Mahallesi’nde 76 ve Zeynelli Mahallesi’nde de 23 olmak üzere 99 hane ve 329 nüfus, Domurlu Mahallesi’nde 90 hane ve 287 nüfus, Sofulu Mahallesi’nde 58 hane ve 185 nüfus bulunmaktadır. (Emren: 7-9)
Pornik (Pörnek, Pörnik Türkmân-ı) Aşireti
Konargöçer Türkmân Yörükânı taifesinden. Yerleşme yerleri Nevâhi-i Barçın Kazası, Hüsrevpaşahanı, Barçın Kazası, Rakka, Yeni İl (Sivas), Kütahya, Ankara ve Kengiri sancakları, Yozgat Kazası (Bozok Sancağı), Seferihisar (Sivrihisar) Kazası (Hüdavendigar). (Türkay:122)
Bilindiği gibi Doğu ve Güneydoğu Anadolu sahasında yaşamakta olan Musullu, Pornik (Pörnek), Hamza Hacılı, Avşar, Bayat, İnallı, Tabanlı, Danişmendli ve Bicanlı gibi aşiret (boy) ve cemaatler (oymaklar), devletin kurucu boyu olan Bayındır boyunun etrafında toplanarak Akkoyunlu Devleti’ni meydana getirmişlerdir. Por-nikler, Kara Yülük Osman Bey’den itibaren bu devletin hizmetinde görülmektedir. Bu esnada Porniklerin başında bulunan Kûh Ahmet Bey, Kara Yülük Osman Bey’in de damadıdır.
Pörnek aşiretinin bir bölümü Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetindeki Bozulus içinde yer alır. 1540 tarihinde üç cemaatte 173 hane ve 10 mücerred nüfusa sahiptir. Konargöçer Pornikler, Bozulus ile birlikte Orta Anadolu’ya gelirler ve aşiretlerin dağılmasından sonra da Yeni İl ve Halep Türkmenleri’ne ilhak ederler. Bunlardan bir bölüğü ise Emirdağı’na gelir. Halkı taciz ettiği, vergi vermediği ve eşkıyalık faaliyetleri içinde bulunduğu bu yüzden Yeni İl Türkmenlerinin içine geri döndürülmeye çalışıldığı tespit olunmuştur. (Gündüz: 93-94) Emirdağı yöresine yerleşen Pörnekliler Yeni İl Türkmenlerinin içine dönmezler ve “Pörnek” adı altında köy kurarlar. Ancak bu köyün adı da diğer Pörnek köyleri gibi değiştirilir ve adı “Yenikapı” olur.
Emirdağı yöresinde Aşiretin yerleştiği köyler Çiftlik, Veysel ve Yenikapı köyleridir. 1841 yılına ait nüfus sayımında 112 hane ve 327 nüfus bulunmaktadır (Emren: 7-9).
Hamzahacılı (Hamzahacılu) Aşireti
Hamzahacılı Ceaati, Bozulus Aşireti Konargöçer Türkmân taifesinden olup yerleşme yerleri Emirdağı Kazası, Nevâhi-i Barçın Kazası, Barçınlı Kazası, Seferihisar (Sivrihisar) Kazası, Günyüzü Kazası, Karaman, Aydın, Saruhan, Konya, Karahisar-ı Sâhib, Rakka sancakları, Rumeli, Kocaeli Sancağı, Diyarbekir Eyaletidir. (Türkay: 82, 346).
Kara Yülük Osman Bey zamanında Akkoyunlulara katıldığı öne sürülen Hamzahacılı Aşireti’nin Akkoyunlu ordusunda yer aldığı, zaman zaman da taht kavgalarına karıştığı görülmektedir. Bozulus içinde 1540 tarihinde üç cemaatte toplam 181 hane 6 mücerred nüfusu bulunan Hamzahacılı Aşireti, II. Selim zama-nında dört cemaatte 567 hane ve 136 mücerred nüfusa ulaşmıştır. Bozulusun Orta Anadolu’ya gelmesinden sonra Karaman ve Vilayet-i Rum bölgelerine dağılan Hamzahacılı Aşireti’nden bazı gruplar Antalya’ya ve Karahisar-ı Sâhib’e kadar dağılmışlardır. Beyrek Bey oğlu Mehmed idaresindeki Hamzahacılı Cemaati mensupları Rakka iskânına tâbi tutulmuş, Belih Nehri boylarına yerleştirilmiştir (Gündüz: 74-75; Çelikdemir: 176)
1716 tarihli bir belge “Barçınlı Kazası’nda sakin Hamzahacılı Türkmenleri Kethudası Ahmed Bey’in riayet rusumu talep etmemesi” (COA. 260/12987. Fon: C.DH) ; 1768 tarihli bir belge “Bozulus Türkmeni Mukataası cemaatlerinden Nevâhi-i Barçın’da sakin Hamzahacılı Cemaati sabık kethüdası Ahmed ile hempalarının …” (COA. 8/396. Fon: C.DH) ve 1781 tarihli bir belge “Karaman’ın Bozulus Kazası’na tabi Emirdağı’nda sakin Hamzahacılı Cemaati ahalisine …” (COA. 24/1172. Fon: C. ZB) şeklindedir.
Emirdağı yöresinde cemaatin yerleştiği köy, Hamzahacılı Köyü’dür. 1841 yılına ait nüfus sayımında, Emirdağı yöresinde Hamzahacılı Aşireti’nde 82 hane ve 239 nüfus bulunmaktadır (Emren: s.7-9)
Diğer Aşiretler
Barçınlı Kazası’na Yerleşen Aşiretler
Türkmân taifesinden Herek Uşağı Aşireti, Yörükan taifesinden Hüseyin Kedhüda Aşireti ve Göçebe Ekrâd taifesinden Kızılkoyunlu Aşireti (Türkay:85,86,98).
Han-ı Barçın Kazası’na Yerleşen Aşiretler
Göçebe Ekrâd taifesinden Herdi, (Herdili) Aşireti, Türkmân Yörükâni taifesinden Karakeçili Aşireti ve Öşili (Oşili) Aşireti (Türkay: 84, 92, 118)
Nevâhi-i Barçın Kazası’na Yeleşen Aşiretler
Türkmân taifesinden Ali Kavak Aşireti, Muğulcalı Aşireti, Emirdağ Aşireti, Eymir Aşireti, İnhan Aşireti, Kikli Aşireti, Muslucu Aşireti, Musluhan Aşireti ve Yörükosmanoğlu Aşireti (Türkay: 118, 111, 300, 77, 88, 96, 113, 167)
Emirdağ yöresine yerleştiği belirtilen bu aşiretlerin yerleşim yerleri hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bu aşiretler yerleştikten kısa süre sonra ya başka yerlere gidip yerleşmiş, ya da daha büyük aşiretlere karışarak yok olmuştur.
Kaynak: Şükrü TÜRKMEN, Aşiretlerin Anadolu’da İskânı Emirdağ Örneği, 2021