Karıştırmayalım Aman

Bu yazımızda sadece “yiğit” ve “mert” kelimelerini değerlendireceğiz.Konuyu anonim bir kıssa ile süsleyelim önce:
“Şeref Onur Yiğit ve Mert
Sevenleri çok bu dört arkadaş amansız bir hastalığa yakalanırlar.İyi günde kimsenin paylaşamadığı dört arkadaş, zor günlerinde kimseden yardım göremez, perişan olurlar. Şeref ve Onur bu nankörlüğe daha fazla dayanamadıkları için ‘Memleketi terk edelim, bize değer verenlerin yanına gidelim.’ der ve mezarlığa doğru yürümeye başlarlar.Yiğit ve Mert mücadeleci yapılarıyla diğerlerine katılmaz ama daha perişan bir hayat yaşarlar. Kısa sürede şerefsiz, onursuz yaşamanın ne demek olduğunu bizzat görürler ve daha çok sıkıntı çekerler. Yiğitliğin ve mertliğin şerefsiz ve onursuz kıymeti olmadığını geç de olsa anlayan iki arkadaş,haftada bir Şeref ve Onur’un mekânını ziyaret ederek teselli bulmaya çalışırlar.”
Kıssadaki ‘yiğit’ ve ‘mert’ kelimelerini aynı anlamla kullanırsak olayın kahramanlarından biri eksik kalıyor değil mi?
‘yiğit’ kelimesi dilimizde ‘Güçlü ve yürekli, alp, kahraman, mert; gözü pek, düşüncelerini açıkça söylemekten çekinmeyen (kimse); delikanlı, genç erkek’ anlamıyla kullanılıyor.
Sözünden dönenlere söylenen sitem ederek ‘Yiğidin kalesi inkâr.’ diyoruz.
‘Bir kimse neye müstahak olmuşsa onu yap, onu söyle ama meziyetlerini inkâr etme.’ anlamıyla ‘Yiğidi öldür (vur), ama hakkını yeme.’ diyoruz.
‘Yiğit olan kimseye yakışır tarzda, kahramanca’ anlamıyla ‘yiğitçe diyoruz.
Yüceltme, beğenme, övme sözü olarak ‘Yiğitlik sende kalsın.’ diyoruz.
‘Kendine güven duygusu, zorluklardan yılmama iyidir ama fazlası da gereksizdir.’ anlamıyla ‘es yiğidin bağrına’ diyoruz.
Güçlü, kuvvetli ve yakışıklı delikanlıya ‘koç yiğit’ diyoruz
Bakın aşağıdaki atasözleri ile “yiğit” kavramını nasıl kullanıyoruz.
‘Ahmak ata binince kendini yiğit şalgam aşa girince kendini yağ sanırmış.’, ‘Açlık korkağı da yiğit yapar.’, ‘Açlıkla ateşe yiğitlik olmaz.’, ‘Ağaç adıyla yiğit malıyla güler (gürler).’ , ‘Ağası yiğit olanın tayfası sarhoş gezer.’, ‘Ana var it doğurur ana var yiğit doğurur.’, ‘At arıklıkta, yiğit gariplikte.’, ‘At dönüp kazığını bulur, yiğit dönüp vatanını bulur.’, ‘At ölür meydan kalır yiğit ölür namı (eseri) kalır.’, ‘At seğirtir, yiğit övünür; kılıç keser, kol övünür.’, ‘Atta karın, yiğitte burun.’, ‘Cömert derler maldan ederler yiğit derler candan ederler.’, ‘Çakal eniği kurt olmaz, yiğidin sözü dert olmaz.’, ‘Dağın güzelliği yüksekliğinde delikanlının güzelliği yiğitliğinde.’, ‘Er gözünden, yiğit sözünden belli olur.’, ‘Et kanlı gerek, yiğit canlı.’, ‘Kaba ağacın gürlemesi dal ile koç yiğidin övünmesi mal ile.’, ‘Kadın vardır yiğit doğurur oymağı devlet eder. Kadın vardır it doğurur, memleketi dert eder.’, ‘Kara çul altında koç yiğit yatar.’, ‘Kız dalda bir elmadır. Her yiğit bir taş atar; kim düşürürse o yer.’, ‘Koç yiğit bunalıp ölmez.’, ‘Koçyiğit kurban içindir.’, ‘Kovma kötüyü, yiğit eden.’, ‘Koz gölgesi kız gölgesi, söğüt gölgesi yiğit gölgesi, dut gölgesi it gölgesi.’, ‘Kötü teke süsücü, kötü yiğit kavgacı olur.’ ,‘Mal bucakta yiğit kucakta…’, ‘Pire itte bit yiğitte olur.’, ‘Taşa suya ateşe yiğitlik olmaz.’, ‘Tırpan keser, kol övünür, at kaçar yiğit övünür.’, ‘Yahşi yiğit yaranından belli olur.’, ‘Yiğidi öldür hakkını yeme.’, ‘Yiğidim yiğit olsun da yerim çalı dibi olsun.’, ‘Yiğidin başına yazılan gelir.’, ‘Yiğidin duldasında yiğit saklanır’., ‘Yiğidin ekmeği yiğide ödünç, kötüye sadaka.’, ‘Yiğidin yüzüne tükürülmez leşine tükürülür.’, ‘Yiğit (aslan) yatağı boş kalmaz.’, ‘Yiğit arkasından vurulmaz.’, ‘Yiğit başından devlet ırak değil(dir).’, ‘Yiğit bin yaşar fırsat bir düşer.’, ‘Yiğit düşüp kalkmayınca er olmaz.’, ‘Yiğit ekmeğiyle yiğit beslenir.’, ‘Yiğit lakabıyla anılır.’, ‘Yiğit meydanda belli olur.’, ‘Yiğit oğlan dalyan kız yürüyüşünden belli olur.’, ‘Yiğit yarasına yiğit katlanır.’, ‘Yiğit yiğidi gözünden tanır.’, ‘Yiğitten korkma korkaktan kork.’ …
Evet; ‘mert’ kelimesini, ‘cesur,bahadır, kahraman; güvenilir, sözünün eri, hamiyetli (kimse) anlamında kullanıyoruz.
Mert kişinin gönül yapıcı olduğunu hepimiz biliyoruz. Dilimizde ‘Mert ol yahut merdin hizmetinde ol.’, ‘Şecaat arz ederken merd-i kıpti sirkatin söyler.’, ‘Türk gibi mert, Türk gibi kahraman.’ atasözlerimizde mertlik kavramı işleniyor.
Evet, yukarıdaki hangi atasözümüzün yerine ‘mert’ kelimesi kullansak anlam bozuluyor değil mi?
Aman bu yanlışa düşmeyelim.
Aman karıştırmayalım. N’olur…